share_fb
Vừa qua, các thay đổi về quản lý nhà nước đối với Bảo tàng Hà Nội
và Bảo tàng Văn hóa Huế đã thu hút sự quan tâm của nhiều người. Với
Bảo tàng Hà Nội, tại kỳ họp thứ tám, Quốc hội khóa XIV, trong văn
bản trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội Dương Minh Ánh về
việc quản lý, sử dụng công trình, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho
biết công trình Bảo tàng Hà Nội đã được chính thức điều chuyển về
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL). Liên quan Bảo tàng Văn
hóa Huế, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cũng đã ban hành quyết định số
676/QĐ-UBND thành lập Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao TP
Huế trên cơ sở hợp nhất Đài Truyền thanh TP Huế, Bảo tàng Văn hóa
Huế, Trung tâm Văn hóa và Thể thao TP Huế. Căn cứ vào quyết liệt
này, Bảo tàng Văn hóa Huế trở thành một bộ phận trực thuộc Trung
tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao TP Huế. Băn khoăn của dư luận
đồng thời cũng là một trong những lý do dẫn đến thay đổi ngay về
mặt quản lý đối với hai bảo tàng trên, có tác nhân không nhỏ xuất
phát từ hiệu quả hoạt động của các bảo tàng này trên thực tế. Đối
với Bảo tàng Hà Nội, đây là công trình khánh thành vào dịp chào
mừng kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, được xây dựng gần Trung
tâm Hội nghị quốc gia, số vốn đầu tư lên tới 2.300 tỷ đồng, được
đánh giá là “một công trình văn hóa tiêu biểu ghi dấu ấn của thời
kỳ Thủ đô đổi mới và hội nhập”, được kỳ vọng “làm nơi nghiên cứu,
trưng bày và phát huy các tổng giá trị văn hóa lịch sử vô cùng
phong phú, rực rỡ của Thủ đô và đất nước”. mặc khác sau 10 năm, bảo
tàng vẫn “đang hoàn thiện thiết kế trưng bày”. trong khi đó, nếu
theo kế hoạch đã được phê duyệt thì đến năm 2016, bảo tàng phải
hoàn thiện công tác trưng bày để sẵn sàng mở cửa đón khách. Tình
trạng tương tự cũng diễn ra với Bảo tàng Văn hóa Huế. Được thành
lập năm 2012, nằm trên phố Lê Lợi, ngay trung tâm TP Huế. Theo
thông tin trên báo chí, khi thành lập bảo tàng có kèm theo đề án
cải tạo, nâng cấp và trang bị hệ thống trưng bày liên quan với tổng
mức đầu tư 53 tỷ đồng. Điều đáng nói là Bảo tàng Văn hóa Huế dù mới
thành lập nhưng đã được tiếp quản và kế thừa thường xuyên hiện vật
có tổng giá trị từ nhà Bảo tàng Huế, như: tư liệu hiện vật gắn với
các giai đoạn lịch sử của Huế, hệ thống văn bản Hán – Nôm vùng Huế,
hiện vật văn hóa Chăm… mặc khác, thời gian qua nơi đây lại vận
hành cầm chừng, như chỉ mang tính cách thức. Sân bảo tàng thành nơi
cho những loại xe đỗ ngổn ngang. Không ít khách tìm đến đây chỉ
để… uống cà-phê! Từ đánh giá sơ bộ trên đây có thể thấy, dù xây
dựng ở hai địa phương khác nhau nhưng điểm giống nhau ở cả hai bảo
tàng là đều đặn có mức kinh phí xây dựng tốn kém, đều đặt ở những
vị trí đắc địa song hoạt động không hiệu quả, chưa phục vụ được kỳ
vọng của công chúng. Nhìn rộng ra có thể thấy tình trạng như vậy
không phải hiếm gặp đối với thường xuyên bảo tàng trên cả nước.
Theo thống kê, cả nước hiện có gần 200 bảo tàng đang hoạt động. Như
vậy trung bình mỗi địa phương có tới 3 bảo tàng. Tuy nhiều về số
lượng, song việc vận hành các bảo tàng này đang bộc lộ không ít
điều bất cập: nghèo nàn về tư liệu, nội dung na ná nhau, hình thức
trưng bày không phong phú, thông tin sơ sài, chậm ứng dụng công
nghệ mới, đội ngũ thuyết minh non yếu về chuyên môn, nghiệp vụ, nội
dung thuyết minh kém hấp dẫn… Điều này giúp lý giải tại sao bảo
tàng vẫn mở cửa nhưng không đủ sức hấp dẫn khách tham quan. Bảo
tàng là một thiết chế văn hóa quan trọng, là nơi lưu giữ các tư
liệu hiện vật có giá trị, góp phần tích cực bảo vệ và phát huy các
di sản văn hóa, lịch sử của dân tộc, mặc khác thực trạng vận hành
tại các bảo tàng trên cả nước Hiện tại cho thấy sự tốn kém, lãng
phí rất lớn về con người và vật chất. Các bảo tàng vận hành cầm
chừng thường xuyên năm, không chỉ không mang lại doanh thu mà còn
chưa phát huy được vai trò tích cực trong sinh hoạt của cộng
đồng,… là khá thường nhật. Thậm chí có bảo tàng ở tình trạng
“chân ngoài dài hơn chân trong”, nghĩa là vận hành chuyên môn chỉ
duy trì theo kiểu làm cho có, trong khi đất đai của bảo tàng được
tận dụng để buôn bán, làm nhà hàng, quán nhậu, bãi đậu xe,… hoặc
chỉ được sử dụng như nơi trú chân tạm thời để các tua du lịch sử
dụng làm điểm tập kết hay trạm trung chuyển đón khách đi ăn trưa,
luân chuyển đến điểm tham quan mới. Trên phạm vi toàn quốc, một số
bảo tàng thật sự tạo được dấu ấn bản sắc riêng và hoạt động có hiệu
quả như Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng Tôn Ðức Thắng, Bảo tàng Dân
tộc học Việt Nam, Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ,… Còn lại, khá thường
xuyên bảo tàng đang hoạt động theo một công thức chung đơn điệu,
nhàm chán vốn được duy trì từ vài chục năm qua. Thí dụ tại tỉnh
Thừa Thiên Huế, với sáu bảo tàng đang hoạt động, nhưng theo PGS, TS
Phan Thanh Bình, Hiệu trưởng Trường ĐH Nghệ thuật Huế, thành viên
Hội đồng nghệ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế, tại đây đang có tình trạng
trùng lặp chức năng nhiệm vụ quản lý và bảo tồn, trưng bày hiện vật
ở các bảo tàng khiến cho các bảo tàng thiếu tính chuyên sâu, kém
hấp dẫn: “Nói thật, có một số bảo tàng ở Huế chỉ có thể gọi là “nhà
kho” chứ không thể đạt chuẩn để gọi là bảo tàng”. Nên không ngẫu
nhiên, vừa thừa, vừa thiếu là cảm giác chung của không ít người khi
đánh giá vận hành của các bảo tàng hiện nay. Ở một vài địa phương,
dù duy trì cùng lúc thường xuyên bảo tàng thuộc những lĩnh vực khác
nhau nhưng hệ thống hiện vật sưu tập và cách thức trưng bày, giới
thiệu đa phần đều đặn na ná nhéu. Chưa kể sự đơn điệu, xơ cứng
trong việc tổ chức các vận hành, chủ yếu vẫn là những bảng giới
thiệu sơ sài kèm hiện vật, khách tự đọc, tự tìm hiểu. một số bảo
tàng đã mở cửa miễn phí như là một cách “kích cầu” khách du lịch
song đây không phải là giải pháp có tính bền vững, bởi nếu bản thân
bảo tàng không tạo ra được những giá trị khác biệt và tạo được sự
lôi cuốn thì bài toán “miễn phí” cũng sẽ không thể phát huy công
dụng dài lâu. Trên thế giới tương đương Việt Nam, du khách sẵn sàng
bỏ tiền, thậm chí nhiều tiền mua vé thăm bảo tàng nếu điểm đến đó
thật sự xứng đáng. Như với các Bảo tàng Louvre (Pháp), Bảo tàng
Hermitage (Nga), Bảo tàng Lịch sử Thiên nhiên Quốc gia (Mỹ), Bảo
tàng Van Gogh (Hà Lan),… nếu không muốn xếp hàng nhiều giờ đồng
hồ để mua được một tấm vé vào tham quan, du khách thường phải đặt
vé trước với số tiền không nhỏ. Không có khách tham quan, bảo tàng
sẽ không phát huy được giá trị. Đã đến lúc cần một cuộc tổng rà
soát trên khắp cả nước nhằm đánh giá hiệu quả vận hành của các bảo
tàng thuộc sở hữu Nhà nước. Trên cơ sở đó có sự sắp xếp lại cho hợp
lý, trong trường hợp rất cần thiết có khả năng xem xét đóng cửa bảo
tàng vận hành kém hiệu quả. Như quyết liệt số 429/QĐ-TTg được Thủ
tướng Chính phủ ký ban hành ngày 18-4-2019 phê duyệt quy hoạch mạng
lưới các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực văn hóa, thể thao
và du lịch đến năm 2021, định hướng đến năm 2030 nêu rõ giai đoạn
đến năm 2021: các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ căn
cứ bắt buộc công tác quản lý, kết quả vận hành, quy mô của các bảo
tàng, ban quản lý di tích trực thuộc, thực hiện rà soát, nghiên cứu
tổ chức lại bảo đảm tinh gọn, hoạt động hiệu quả. Mỗi tỉnh, thành
phố trực thuộc trung ương cơ bản có 1 bảo tàng cấp tỉnh. Đối với
các bảo tàng chuyên đề cấp tỉnh, căn cứ bắt buộc công tác quản lý,
khó khăn thực tế của địa phương, nghiên cứu rà soát, sắp xếp, tổ
chức lại theo hướng sáp nhập hoặc hợp nhất các bảo tàng có chức
năng, nhiệm vụ, lĩnh vực nghiên cứu tương đồng hoặc sáp nhập vào
bảo tàng cấp tỉnh. bắt buộc đối với giai đoạn 2021 – 2030 đó là:
tiếp tục rà soát, thống kê tổ chức lại các bảo tàng, ban quản lý di
tích trực thuộc bảo đảm tinh gọn, vận hành hiệu quả. Mỗi tỉnh,
thành phố trực thuộc trung ương tiếp tục duy trì 1 bảo tàng cấp
tỉnh. Đối với các bảo tàng chuyên đề cấp tỉnh, tiếp tục thực hiện
hạn chế đầu mối, bảo đảm tinh gọn, hoạt động hiệu quả. Các bảo
tàng, ban quản lý di tích phấn đấu chuyển đổi cơ chế hoạt động của
đơn vị ở mức độ tự chủ cao hơn, hạn chế chi trực tiếp từ ngân sách
nhà nước theo Nghị quyết số 19-NQ/TW về tiếp tục đổi mới hệ thống
tổ chức và quản lý, cải thiện chất lượng và hiệu quả vận hành của
các đơn vị sự nghiệp công lập. Việc triển khai quyết liệt trên sẽ
góp phần tích cực giúp Giảm tình trạng kém hiệu quả trong vận hành
bảo tàng, đồng thời từng bước chấn chỉnh, sắp xếp lại vận hành của
các bảo tàng, mạnh dạn giải thể, sáp nhập bảo tàng vận hành kém
hiệu quả. Và để tồn tại, mỗi bảo tàng cần xác định khách tham quan
là mục tiêu phục vụ cần hướng đến, phải nhanh chóng loại bỏ tâm lý
chủ quan, duy ý chí, trưng bày cái mình có thay vì phục vụ, thỏa
mãn những yêu cầu công chúng kỳ vọng khi tìm đến với bảo tàng. Trên
cơ sở đó, đổi mới cách tổ chức, hoạt động của bảo tàng, kiện toàn
đội ngũ theo hướng tinh gọn, chất lượng, cập nhật ứng dụng công
nghệ, thích ứng với xu hướng chung của thế giới, phù hợp mong muốn
ngày càng phong phú của khách tham quan. Chỉ khi làm được điều này,
bảo tàng mới thật sự phát huy được vai trò tích cực trong cuộc
sống.
Leave a Reply